Geçenlerde evdeki kütüphaneye göz gezdirirken elime Sargun Ali Tont‘un Solucanlara Piyano Çalan Adam kitabı geldi. Ara ara kitapçılarda yer alan ve genellikle oldukça küçük bir bölümü kaplayan bilim rafını (raflarını değil, rafını) dolaşır ne var ne yok diye göz atarım. Kitabın ilginç ismi ve “Bilim ve bilimcilerin dünyasında gezintiler” alt başlığını görünce arkasındaki özete de bir göz atayım dedim.
Solucanlara Piyano Çalan Adam – Sargun Ali Tont
Bilimin heyecan verici patikalarında, labirentlerinde dolaşmaya pek aşina değiliz. Birçoğumuz için sıkıcı formüller, yaşamaktan ve tabiattan uzak laboratuvarlar, eğlenceden firar etmiş insanlar dünyasıdır bilim. Sargun Ali Tont, Solucanlara Piyano Çalan Adamda, formüllerdeki hayatı, deneylerdeki tabiatı, bilimcilerdeki emek ve azimle yoğrulmuş eğlentiyi kendi hayatımızın içine taşıyor. Dünyanın saygın üniversitelerinde dersler vermiş, en saygın dergilerinde makaleler yayınlamış, güngörmüş bir bilimcinin, dil dökmüş bir masalcınınki gibi yaşama sevinci taşıyan üslubuyla.
Bu kitaptaki makaleler, sevabıyla günahıyla, bilimcileri ve bilimi size sevdirecek; çünkü onları tanıyacak, öğreneceksiniz. Ve merak etmedeki sihiri görüp seveceksiniz. Avare Dolaşma Derneğine katılarak başlayabilirsiniz.
Konusu kulağa keyifli gelince aldım. Eğer okumadıysanız ve azıcık da olsa bilim dünyasına ilginiz varsa kesinlikle tavsiye edebileceğim, okuması oldukça keyifli olan bir kitap.
~
Konumuz bu kitap değil. Kitaptaki yazılardan birinde sözü geçen “IG Nobel Ödülleri“; o yüzden uzatmıyorum.
Sargun Bey IG Nobel Ödülleri’nden bilimcilerin kendi aralarında seçtikleri yılın en saçma keşifleri olarak söz etmiş ve ne kadar saçma olabileceğini göstermek açısından da bir kaç tane de örnek vermiş:
- “Bir Krakeri Çaya En İyi Şekilde Nasıl Batırabilirsin?” – Prof. Len Fisher
- ” Hastalar İdrar Örneği Verirken Ne Tip Şişeler Tercih Eder?” – Prof. Arvid Vatle
Özellikle kraker örneğini öyle ya da böyle bir şekilde duyduğunuzu tahmin ediyorum. Zira bir ara kendisi bir dönem üzerine oldukça düşünülüp kafa yorulan bir şeydi. O zaman bunun gerçek bir bilimsel çalışma olduğundan -şahsen- habersizdim.
Haksız mıyım ama? Bilim dünyası, söz konusu ciddi ciddi makale yazmak olduğunda, bu kadar eğlenceli/yaratıcı olabilir miydi ki?
Oluyormuş.
Research that makes people LAUGH and then THINK!
Bu, IG Nobel Ödülleri’nin sloganı: “İnsanları önce gülümsetecek ve sonra düşündürecek”. Her yıl, seçilen 10 yeniden üretilmeyecek ve/veya üretilmemesi gereken bilimsel çalışmaya bu mottoya bağlı olarak ödül veriliyor.
~
Her yıl, Ekim ayı başlarında verilen gerçek Nobel Ödülleri‘nden önce düzenlenen organizasyonla bilim dünyasında yapılan çalışmalardan seçilen ve insanları önce gülümseten ve sonra düşündüren çalışmalara ödül vermek fikri aslen bir mizahi bilimsel dergi olan “Annals of Improbable Research (Yıllık Umulmadık Araştırmalar)” editörlerinden ve kurucularından olan Marc Abrahams‘a ait.
1991 yılında ortaya çıkan bu fikirle ilk yıldan itibaren 10 farklı dalda (Fizik, Kimya, Psikoloji, Tıp, Edebiyat, Barış, Kamu Sağlığı, Mühendislik, Biyoloji, Disiplenlerarası Araştırmalar, vb.) ödül verilmeye başlamış. Verilen ödülün adına da ignoble (Türkçe karşılığı kalitesiz, küçültücü, vb. olarak tanımlanabilir.) kelimesinden türetilerek IG Nobel denilmiş. 1991 yılından günümüze kadar aksatılmadan düzenlenen ödül törenine her yıl bilim dünyasından yaklaşık 1200 kişi katılıyor. Şu ana kadar da ödül kazanan bilim insanlarının neredeyse hepsi çekinmeden/çemkirmeden, kızıp etmeden ödül törenine katılıp ödülünü almış.
Başlarda MIT’de düzenlenen ödül törenleri artık Harvard Üniversitesi Sanders Tiyatrosu‘nda, gerçek Nobel Ödülleri töreninden 2-3 hafta kadar önce düzenleniyor ve bilim dünyasının bu en keyifli, okuması eğlenceli bilimsel çalışmaları ödüllendiriliyor.
Özetlersek, 1991 yılından beri aralıksız devam olarak devam eden törenler Annals of Improbable Research önderliğinde ve organizatörlüğünde, Harvard Üniversitesi’nin çeşitli birimlerinin de desteğiyle gerçekleştiriliyor. Her yıl 10 farklı kategoride çeşitli bilim insanlarına ödül veriliyor. Ödül töreni esnasında kendinlerinden ve çalışmalarından 60 saniyede söz eden bilim insanları, ertesi gün düzenlenen özel çalıştayda çalışmalarını detaylı olarak dileyen katılımcılara anlatıyorlar. Dileyen herkesin ödül için bilimsel yayın önerisinde bulunabileceği IG Nobel Ödülleri’nin 23.sü 12 Eylül 2013 tarihinde yine Harvard Üniversitesi’ndeki salonda gerçekleştirecek. Töreni seyretmek isteyenler, salonda olamasalar dahi online olarak bu keyifli ödül törenini takip edebilecekler.
~
“Bilimle, bilim insanlarıyla dalga mı geçiyorsunuz?” diye tepki gösterenlere IG Nobel’in sloganını hatırlatıyorlar: İnsanları önce gülümset, sonra düşündür. Bilimsel çalışmalar her zaman çok ciddi, çok karmaşık sadece belli bir kesimin ilgisini çekmemeli. Özellikle gençlerin ilgisini çekmeye yönelik olarak gerçekten çok başarılı bir organizasyon bu kanımca. Şimdi elimden geldiğince günümüzde geçmişe doğru şu ana kadar ödül almış yayınların bazılarını paylaşmaya çalışacağım. Eminim ki okurken sizlerin de yüzünde ufak da olsa bir gülümseme olacaktır.
Makalelerin tam/orijinal isimlerini ve hatta tam içeriklerini ilgili web sayfasından inceleyebilir, merak ettiğiniz çalışmaların tüm detaylarını da yine bu sayfalardan okuyabilirsiniz.
~
2012 Yılı IG Nobel Ödülleri’nin Tam Listesi Şu Şekilde:
- Psikoloji Ödülü – Anita Eerland, Rolf Zwaan, Tulio Guadalupe
- “Sola eğilmek Eyfel Kulesi’nin daha küçük görünmesine sebep olur çalışması” –
- Barış Ödülü – SKN Company
- “Rusya’nın elindeki eski mühimmatları pırlantaya çevirebilen teknoloji”
- Akustik Ödülü – Kazutaka Kurihara, Koji Tsukada
- “İnsanlara en ufak bir duraklamada kendi seslerini duyurarak konuşmalarını zorlaştıran SpeechJammer aleti”
- Nörobilim Ödülü – Craig Bennett, Abigail Baird, Michael Miller, George Wolford
- “Beyin üzerine araştırma yapan uzmanların, karmaşık cihazlar ve basit istatistik metotları kullanarak ölü bir somonun bile anlamlı beyinsel faaliyetleri olduğunu gösterebilmesi”
- Kimya Ödülü – Johan Pettersson
- “İsveç’in Anderslöv kasabasında neden bazı evlerde yaşayan insanların saçlarının yeşile döndüğü bilmecesini çözümü”
- Edebiyat Ödülü – ABD Hesap Verebilirlik Dairesi
- “Raporlar hakkındaki raporlar hakkında bir raporun nasıl hazırlanacağı konusundaki raporlar hakkındaki raporlar hakkında bir rapor hazırlanması”
- Fizik Ödülü – Joseph Keller, Raymond Goldstein, Patrick Warren, Robin Ball
- “Atkuyruğu yapılmış insan saçını şekillendiren ve hareket ettiren kuvvetler dengesinin hesaplanması”
- Akışkanlar Dinamiği Ödülü – Rouslan Krechetnikov, Hans Mayer
- “Bir insanın elinde kahve fincanıyla yürürken kahveyi neden döktüğünü anlamak amacıyla sıvıların sıçrama dinamikleri üzerine yapılan incelemeler”
- Anatomi Ödülü – Frans de Waal, Jennifer Pokorny
- “Şempanzelerin, bazı diğer şempanzeleri kıçlarının fotoğraflarından ayırt edebildiklerini ispatladıkları çalışması”
- Tıp Ödülü – Emmanuel Ben-Soussan, Michel Antonietti
- “Kolonoskopi operasyonu yapan doktorlara hastalarını patlama ihtimalini düşürmek adına verdiği tavsiyeler çalışması”
Bunlar da 1991 – 2011 yılları arasındaki ödüllerden -beni en çok güldüren- çalışmalar. Tüm listeyegöz atmayı ihmal etmeyin!
~
2011 Yılı
- Biyoloji Ödülü – “Julodimorpha bakterisinin Avustralya üretilen belli bazı biraların şişe kapaklarıyla çiftleşmesi çalışması“
- Matematik Ödülü – “Dorothy Martin (1954 yılında dünyanın yok olacağını tahmin eden Amerikalı), Pat Robertson (1982 yılında dünyanın yok olacağını tahmin eden Amerikalı), Elizabeth Clare Prophet (1990 yılında dünyanın yok olacağını tahmin eden Amerikalı), Lee Jang Rim (1992 yılında dünyanın yok olacağını tahmin eden Koreli), Credonia Mwerinde (1999 yılında dünyanın yok olacağını tahmin eden Ugandalı) ve Harold Camping (ilk olarak 6 Eylül 1994 tarihinde, sonra 21 Mayıs 2011 tarihinde, ve son olarak da 21 Ekim 2011 tarihinde dünyanın yok olacağını tahmin eden Amerikalı) dünyaya matematiksel hesaplamalar ve tahmin yapmadan önce çok dikkatli olunması gerektiğini göstermiştir konulu çalışma”
- Tıp Ödülü – “İnsanların acil işemelerini gerektirdiği hallerde bazı durumlar için daha iyi kararlar verebilirken diğer durumlar için daha kötü kararlara verebilirler çalışması“
- Barış Ödülü – Bu sanırım en bilindik ödül olsa gerek ki vakti zamanında videoyu gördüğümde gerçekliği konusunda ne yalan söyleyeyim şüpheye düşmüştüm. “Litvanya’nın Vilnius kenti başkanının hatalı park yapan araçları tank-benzeri askeri araçla ezmesi çalışması” Ki kendisinin şöyle de bir videosu var ayrıca.
- Psikoloji Ödülü – “İnsanlar neden her gün iç çekerler konulu araştırma çalışması“
- Halk Sağlığı Ödülü – “Otobanda araç kullanırken, araç içindeki güneşliğin sürekli düşmesi ve kişinin görüşünü tamamen kapatması durumlarını gerçeklemeye yönelik düzenlenen bir dizi güvenlik deneyi çalışması”
2010 Yılı
- Kimya Ödülü – “Yıllardır süregelen yağ ve su birbirine karışmaz söyleminin bilimsel olarak çürütülmesi çalışması“
- Mühendislik Ödülü – “Balina salyasının tespit edilmesi çalışmalarının iyileştirilmesi için uzaktan kumandalı helikopter kullanılması çalışması“
- Tıp Ödülü – “Astım hastalığının semptomlarının tedavisi için roller coaster kullanılması çalışması“
- Fizik Ödülü – “Kışın karla/buzla kaplanmış yolda ayakkabılarının dışına çorap giyen kişilerin daha az kaydığı ve düştüğünü gösteren deneysel çalışma“
2009 Yılı
- Kimya Ödülü – “Tekila kullanarak elmas film üretilmesi çalışması“
- Ekonomi Ödülü – “Küçük bankaların bir anda büyük bankalara dönüşmesi ve aynı işlemin tersine uygulanabilirliği (ve benzer şekilde ülke ekonomisinde de aynı etkilerin görülebilirliği) çalışması”
- Barış Ödülü – “Birinin kafasına boş bira şişesiyle vurmak mı yoksa dolu bira şişesiyle vurmak mı etkili olur araştırması çalışması“
- Veterinerlik Ödülü – “Bir isme sahip olan ineklerin herhangi bir isme sahip olmayan ineklere göre daha çok süt vermesinin ispatı çalışması“
- Halk Sağlığı Ödülü – “Acil durumlarda gaz maskesine çevrilebilen sütyenin icadı çalışması” (Ki bununla ilgili de şöyle bir video mevcut)
2008 Yılı
- Tıp Ödülü – “Pahalı placebo ilaçlarının ucuz place ilaçlarına göre daha etkili olması araştırması“
- Kimya Ödülü – “Coca Cola’nın sperm öldürücü olduğunun keşfedilmesi çalışması” ve aynı yıl gerçekleştirilen “Coca Cola’nın sperm öldürücü olmadığının yanlışlıkla keşfedilmesi çalışması“
- Biyoloji Ödülü – “Köpeklerdeki bitlerin kedilerdeki bitlere göre daha yükseğe sıçrayabildiklerini gösterir çalışma“
2007 Yılı
- Fizik Ödülü – “Yataktaki çarşafların nasıl kırıştığının teorik olarak incelenmesi çalışması“
- Barış Ödülü – “Amerikan Hava Kuvvetleri tarafından geliştirilen “Gay Bombası” çalışması -ki bu bombayla savaşan askerler birbirlerine çok çekici görünecekler ve savaşmayı bırakacaklar-“
- Tıp Ödülü – “Kılıç yutmanın yan etkilerinin araştırılması çalışması“
- Dilbilim Ödülü – “Farelerin kimi zaman tersten çalınan Japonca konuşmalar ile tersten çalınan Flemenkçe konuşmalarını ayırtedemediğini gösteren çalışma“
- Biyoloji Ödülü – “İnsan yatağında yaşayan tüm böcek, kurt vb. organizmaların sayımlarının yapılması çalışması“
- Havacılık Ödülü – “Viagra verilmiş hamsterın, ilaç verilmemiş hamstera göre uçuş sonrası jetlag etkilerinden daha çabuk kurtulduğunu gösteren çalışma“
2006 Yılı
- Barış Ödülü – “Elektromekanik ergen kovucu cihazın icadı – Bu cihaz ilk başlarda büyüklerin duyamayacağı ancak gençlerin duyabileceği yüksek-tiz ses üreten bir cihaz olarak kullanılmış daha sonra geliştirilerek sadece gençlerin duyabileceği ama öğretmenlerin duyamacağı bir cihaz haline getirilmiş.”
- Kuşbilimi Ödülü – “Ağaçkakanların sürekli ağaca kafalarını/gagalarını vurmalarına rağmen neden hiç baş ağrısı yaşamadıkları konusunun araştırılması ve sebebinin açıklanması çalışması“
- Matematik Ödülü – “Bir grup fotoğrafı çekilirken, fotoğraftaki herkesin gözünün açık çıkabilmesi için en az kaç fotoğraf çekilmesi gerektiğinin hesaplanması çalışması”
- Biyoloji Ödülü – “Anopheles gambiae cinsi dişi malarya sineğinin ağır kokulu peynirin kokusu ile insan ayak kokusuna karşı eşit derecede hassas olduğunu gösteren çalışma“
- Akustik Ödülü – “İnsanların neden tahtaya sürülen tırnakların çıkardığı seslerden rahatsız olduğunu ve sevmediğini gösteren deneysel çalışma“
2005 Yılı
- Fizik Ödülü – “1927 yılında başlanan ve günümüzde halen devam eden deneye verilen ödül. Deneyi şu linkten canlı yayında seyredebiliyorsunuz. Ve belki şanslıysanız bir damlanın düşüşünü bile görebilirsiniz, kimbilir?
- Ekonomi Ödülü – “Clocky adında bir alarmlı saatin icadına verilmiş. Saat her çalışta kaçıp farklı bir yere saklanıyor ve böylece insanlar yataklarından (erken) çıkmak zorunda kalıyor. Buna bağlı olarak da iş günlerinde daha verimli/çok çalışma saatleri geçiriyorlar.
2004 Yılı
- Halk Sağlığı Ödülü – “Yere düşen bir yiyecek 5 saniye içerisinde yerden alınırsa güvenle yenilebileceğini gösterir çalışma.”
- Psikoloji Ödülü – “İnsanlar bir şeye çok fazla dikkatini verirse, arka planda olan bir çok şeyi, gorilla kıyafeti giymiş insanları dahi, göremeyebiliyorlar.“
- Barış Ödülü – “Karaoke’nin icadına verilmiş. Karaoke sayesinde insanların birbirine tahammül edebilmelerini sağlayan yeni bir yol bulunmuş.”
- Ekonomi Ödülü – “Vatikan’ın Hindistan’a dua eden insan göndermesi çalışması”
2003 Yılı
- Mühendislik Ödülü – “Murphy Kanunları’ndan biri olarak da bilinen bir temel mühendislik prensibinin ıspatı: Bir şeyin yanlış gitme olasılığı varsa, yanlış gider.”
2001 Yılı
- Teknoloji Ödülü – “2001 yılında tekerlek için yapılan patent başvurusu ve Avustralya Patent Ofisi’nin bu başvuruyu İnovatif Patent olarak kabul etmesi” Meraklıları için patent dosyası da burada.
- Astrofizik Ödülü – “Uzayda yer alan kara deliklerin, Cehennem sayılabilmeleri için gerekeli olan tüm şartların bulunduğunun gösterildiği çalışma”
- Ekonomi Ödülü – “İnsanların öldükten sonra daha düşük oranda miras vergisi ödeme amacıyla ölümlerinin ertelediklerini gösteren çalışma“
- Biyoloji Ödülü – “Under-Ease adında, gaz çıkardıktan sonra kömür bir filtre ile ortamdan uzaklaşıncaya kadar gaz kokusunu absorbe eden iç çamaşırının icadı“
2000 Yılı
- Bilgisayar Bilimi Ödülü – “PawSense adında, kedinin klavye üzerinde yürüdüğünü tespit edebilen ve buna göre klavyeyi aktif/pasif hale geçiren klavye yazılım tasarımı“
- Fizik Ödülü – “Mıknatıs kullanılarak kurbağaları havada tutma deneyi” Daha sonra aynı deney grafenle de yapılmış ve 2010 yılında, bu kez, gerçek Nobel Ödülü de almış.
~
Yalnız seçmece yapacağım dedim ama seçemiyorum. Hepsini yazmamak için kendimi zor tutuyorum. Zaman içerisinde bu yazıyı mutlaka güncelleyeceğim. Ama siz beni beklemeyin, şuradan tüm listeye mutlaka göz atın.
